Bucovina. Painted Churches
Jeszcze kilka miesięcy temu Rumunia była dla mnie białą plamą na mapie Europy. Sprawiło mi więc ogromną radość poznawanie choć niewielkiego wycinka tego niemałego przecież kraju. Dzielę się zatem kolejnymi ciekwostkami. Tym razem wspominam wizytę w Klasztorach Voronet i Humor.
Just a few months ago Romania was uncharted territory on the European map for me. It was a great joy getting to know even a small part of this albeit not small country. I will share some titbits then. This time I recollect my visit to monasteries Voronet and Humor.
 |
| Mânăstirea Voroneț. Biserica Sfantul Gheorghe |
"Kaplica Sykstyńska Wschodu" - takie miano przylgnęło do cerkwi w Voronecie. Przypomnę tu w skrócie, że prace konserwatorskie prowadzone w latach 1980-1994 w Pałacu Watykańskim, jak powszechnie wiadomo, na zawsze zmieniły pojęcie o kolorystyce fresków Michała Anioła. Odkryto bowiem, że pierwotne jarmarczne kolory nie dotrwały do naszych czasów. Tymczasem, mołdawskie polichromie zewnętrzne powstały w tym samym okresie co dzieła włoskiego mistrza i po dziś dzień nie wyblakły!
"The Sistine Chapel of the East" - that name clung to the Voronet church. Of note is that conservation works, carried out in 1980-1994 in the Apostolic Palace, changed for ever our knowledge of Michaelangelo's use of colour. It was discovered that, original motley colours did not survive to our times, whereas Moldavian external polychromy which came from the same time as Italian master's ones, have not faded even to this day!
 |
| Mânăstirea Voroneț. Biserica Sfantul Gheorghe. Drzewo Jessego (fragm.) |
Jedna z hipotez głosi iż, niespotykaną trwałość ikon mołdawskich uzyskano dzięki wyjątkowej technice wykonania, łączącej w sobie elementy techniki bizantyjskiej z techniką środkowo-europejską. Elementem o kluczowym znaczeniu byłoby w tym połączeniu otynkowanie ścian zaprawą zawierającą m.in wapno i kazeinę. Ta ostania to, upraszczając, ser z krowiego mleka [Istudor: 2008] (1).
One of the hypothesis announces that the unusual durability of Moldavian icons was achieved due to the exceptional execution technique that merged elements of Byzantine technique and Central-European one. The element with crucial importance in this merge was plastering walls with mixture of fresh lime and casein. That last mentioned substance, oversimplifying, is cow cheese [Istudor: 2008] (1).
Historycy sztuki, dostrzegając wyjątkowość mołdawskich ikon, posługują się nazwą "Voronet Blue" na określenie odcienia błękitu ze ściany tej najsłynniejszej z bukowińskich świątyń.
Art historians, noticing the exceptional character of Moldavian icons, are using "Voronet Blue" name to call the shade of blue from the wall of this the most famous of Bucovian churches.
 |
| Mânăstirea Voroneț. Biserica Sfantul Gheorghe |
Kolejną ciekawostką jest fakt, iż ikony z Voronetu (XVI w.) napisane zostały na długo przed powszechnym stosowaniem łacińskiego alfabetu w Mołdawii. Wszelkie teksty zamieszczone na ścianach malowanych cerkwi zapisano cyrylicą.
W Królestwie Rumunii w 1860 roku oficjalnie uregulowano zasady pisowni w języku rumuńskim rezygnując z cyrylicy, a w efekcie umocniono unikalne w skali światowej połączenie prawosławnej tradycji i łacińskiego zapisu. Współczesne ikony rumuńskie uwzględniają tę historyczną zmianę.
Another titbit is the fact that icons form Voronet (XVI c.) were written long before the popular use of the Latin alphabet in Moldavia. All the texts on the painted churches walls are written in Cyrillic.
In the Kingdom of Romania in 1860 rules of writing in Romanian language were officially regulated and Romanians resigned from Cyrillic. In effect, it strengthened the unique combination of Orthodox tradition and Latin script. Contemporary Romanian icons reflect that historical change.
 |
| Mânăstirea Voroneț. Biserica Sfantul Gheorghe. Niebo/Heaven (Sąd Ostateczny. (fragm)) |
"Życiu" ikon mołdawskich we współczesnych wierzeniach religijnych mieszkańców Bukowiny przyjrzała się krakowska antropolog kultury Ewa Kocój. Napisana przez nią (zawierająca własne badania terenowe) rozprawa zatytułowana "Świątynie. Postacie. Ikony" została uznana przez Narodowe Centrum Kultury za najlepszą polską pracę doktorską z dziedziny nauk o kulturze w 2005 roku.
"Life" of Moldavian icons in contemporary religious beliefs of Bucovina people was researched by anthropologist of culture Ewa Kocój. The book she wrote as a result of her work (which includes her own primary research) was recognised by the National Centre of Culture as the best Polish doctorate dissertation in the field of cultural science in 2005.
 |
| Mănăstirea Humorului. Biserica "Adormirea Maicii Domnului" |
Ikony mołdawskie można rozumieć nie tylko jako realizację pewnego programu teologicznego, ale również jako księgę niepiśmiennego chłopstwa: Biblię pauperum, oswajającą lud ze świętymi motywami za pomocą obrazu. Taka "Biblia w obrazkach" była jednak podatna na wybiórczość w odbiorze i podlegała (i podlega po dziś dzień) przefiltrowaniu przez wątki lokalnego folkloru. W transkrypcjach wywiadów wspomnianych wcześniej badań etnologicznych przeczytać więc możemy, na przykład, że Święty Jerzy też był Rumunem [Kocój: 2006] (2).
Moldavian icons can be understood not only as realisations of a certain theological programme, but also as a book of unlettered: the Biblia Pauperum, that accustoms the people with saint motives through images. However such a "Bible in pictures" tended to be (and tends to be nowadays) prone to be peculiarly filtered by elements of local folklore. So, for example, in transcriptions of interviews of the study, which was mentioned above, we can find out that Saint George was Romanian [Kocój: 2006] (2).
 |
| Mănăstirea Humorului. Biserica "Adormirea Maicii Domnului" |
 |
| Mănăstirea Humorului. Biserica "Adormirea Maicii Domnului" |
Cykl poświęcony rumuńskiej Mołdawii zamykam niezwykłym przedstawieniem piekła zdobiącym zewnętrzną ścianę klasztoru Humor.
I would like to close this series dedicated to Romanian Moldavia with an extraordinary representaion of Hell that came from external wall of the Humor Monastery.
 |
| Mănăstirea Humorului. Biserica "Adormirea Maicii Domnului”. Piekło/Hell |
Mołdawskie cerkwie (w tym świątynie Voronet i Humor) zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w 1993 roku (3).
Churches of Moldavia (including Voronet and Humor) have been listed as UNESCO World Heritage Sites since 1993 (3).
Źródła/Sources:
(1) Ioan Istudor, The Church of Voronet Monastery. Technical considerations of the mural paintings, w: E-conservation Magazine, Issue 7, 2008
http://www.e-conservationline.com/content/view/638/220/
(2) Ewa Kocój, Świątynie, Postacie, Ikony. Malowane cerkwie i monastyry Bukowiny Południowej w wyobrażeniach rumuńskich. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kraków: 2006
(3) UNESCO Website, The List, Churches of Moldavia, http://whc.unesco.org/en/list/598/
